12–13-сентябрь күндөрү Бишкек шаарында «Бир Дүйнө – Кыргызстан» «Сова» маалыматтык-аналитикалык борбору менен биргеликте  Кыргызстандагы экстремизмге каршы мыйзамдардын жана жарандык жана саясий укуктар жөнүндөгү эл аралык пакттын 19-беренесинин колдонулушу алкагында ой-пикирлерди билдирүү эркиндигин коргоого арналган окутуу семинарын өткөрдү.

Семинарга адвокаттар, укук коргоочулар, эл аралык эксперттер, Акыйкатчы институтунун жана мамлекеттик органдардын өкүлдөрү катышты. Эксперттер жана иш-чаранын катышуучулары улуттук ыкмаларды адам укуктары боюнча эл аралык стандарттар менен шайкеш келтирүү зарылдыгын талкуулашты. Ошондой эле, экстремизмге каршы күрөшүүдө “мамлекет тарабынан ратификацияланган эл аралык документтерде, Конституцияда жана мыйзамдарда бекитилген негизги жана өзгөрүлгүс адам укуктары унутта калбашы керектигин” баса белгилешти.

Азыркы учурда КР Улуттук Кыйноолорду алдын алуу боюнча улуттук борбор жоюлуу коркунучунда турганы, антсе дагы, анын макамын сактап калуу үчүн адвокация жана лоббирлөө мүмкүнчүлүктөрү бар экени белгиленди, бирок, өзгөчө сезимтал аталган тармакта иштеген адвокаттар кооптуу абалга туш болуп жатышканы айтылды,  адвокаттардын айрымдары камакка алынган учурлар катталган, аларга жабырлануучуларга жетүү мүмкүнчүлүгү чектелген, мындан тышкары, Кыргыз Республикасынын Юстиция министрлигине караштуу экстремисттик материалдардын маалымат базасындагы маалыматтарды алууга мүмкүнчүлүктөрү жок.

Семинардын катышуучулары тарабынан жарандык жана саясий укуктар жөнүндө эл аралык пакттын 19-беренесин илгерилетүү жана коргоо үчүн СУНУШТАМАЛАР иштелип чыкты:

1.⁠ ⁠КР мыйзамдарында “экстремизм” түшүнүгү так формулировкаланган эмес. Ошол эле учурда эл аралык документтерде (мисалы, ЕККУнун документтеринде...) негизинен “зордук-зомбулук экстремизми” түшүнүгү гана колдонулат. Ошондуктан, КР “Экстремисттик ишмердүүлүккө каршы аракеттенүү жөнүндө” мыйзамындагы аныктаманы тактап, аны ЕККУнун ыкмалары менен шайкеш келтирүү зарыл.

2.⁠ ⁠Учурда КРда кылмыш ишин кароодо тараптардын тең укуктуулугу жана атаандаштыгы принциптерин камсыз кылуу үчүн зарыл болгон көз карандысыз лингвистикалык жана комплекстүү экспертиза институту жок.

3.⁠ ⁠КРда кыргыз тилинде жана башка жергиликтүү тилдерде лингвистикалык жана комплекстүү көз карандысыз экспертизанын колдонулуп жаткан стандарттары боюнча түшүнүк жана концепция жетишсиз.

2025-жылдын 8-августундагы КР “Соттук-эксперттик ишмердүүлүк жөнүндө” мыйзамынын 11-беренесинде (өзгөртүүлөр 2026-жылдын 1-июлунда күчүнө кирет): “…соттук-эксперттик ишмердүүлүк мамлекеттик жана мамлекеттик эмес соттук-эксперттик уюмдар, ошондой эле, мамлекеттик эмес эксперттер тарабынан жүзөгө ашырылат” деп көрсөтүлгөн.

Сот системасынын, прокуратуранын жана күч түзүмдөрүнүн кызматкерлерине мамлекеттик эмес көз карандысыз соттук, филологиялык, политологиялык жана психологиялык-лингвистикалык, диний таануучулук, тарыхый жана башка экспертизалардын түрлөрүн учурдагы эл аралык тажрыйбаларды эске алуу менен    маанилүүлүгүн түшүндүрүүчү окуу программаларын иштеп чыгуу зарыл.

4. Семинардын катышуучулары эксперттик топтун демилгеси менен Акыйкатчы институту менен биргеликте жана эл аралык уюмдардын колдоосу аркылуу илимий негизделген экспертиза методологиясын иштеп чыгууну дагы сунушташты.

5. Лингвистикалык жана комплекстүү көз карандысыз экспертиза борборун түзүү үчүн эксперттик топту уюштуруу керек.

6. Коомдун көз карандысыз экспертизанын, соттук процесстеринин атаандаштыгынын маанилүүлүгүн түшүнүүсү үчүн журналисттерге жана медиа кызматкерлерге атайын тренингдерди өткөрүү аркылуу адвокация стратегиясын иштеп чыгуу керек.

7. Эксперттерге, адистерге жана адвокаттарга үзгүлтүксүз тренингдерди өткөрүү максатында мыкты эл аралык практикаларды жана жергиликтүү тажрыйбаны колдонуу менен окуу ыкмаларын жана программаларды иштеп чыгуу зарыл.

8. Кыргыз Республикасынын “Соттук-эксперттик ишмердүүлүк жөнүндө” мыйзамына, “Кыргыз Республикасындагы лицензиялык-уруксат берүү тутуму жөнүндө" мыйзамдарына жана Иштин айрым түрлөрүн лицензиялоо жөнүндө жобого талдоо жүргүзүү.

Альтернативдик эксперттик корутундулардын бүгүнкү абалын талдоо жүргүзүү. 

9. Илимий билимдерди алмашуу алкагында мыкты практикалардын тажрыйбаларын эске алуу менен экспертизаны жүргүзүү боюнча илимий негизделген ведомстволук методикаларды үчүн жарыялоо.

10. Көз карандысыз экспертизалар борборун илгерилетүү мүмкүнчүлүктөрү үчүн талкуу аянтын түзүү.

11. Соттук экспертиза, биринчи кезекте, лингвистикалык экспертиза боюнча адистер жана эксперттер үчүн окуу тренингдерин жана атайын семинарларды (жарандык билим берүү компоненти) өткөрүү.

12. Соттордо  далилдик базаны бекемдөө, адам укуктарын коргоо жана соттук процесстин атаандаштыгын камсыздоо максатында көз карандысыз эксперттерди жана адистерди тартуу практикасын колдоо зарыл. КР сот процесстеринде альтернативдүү экспертизаларды жана көз карандысыз адистердин корутундуларын эске алуу адатын калыптандыруу маанилүү.

13. Бул демилгелерди ишке ашыруу үчүн “Бир Дүйнө” жана “Сова” борбору аркылуу фандрейзинг жолу менен ресурстарды табуу.

14. Бул тема боюнча эксперттерге, адистерге жана адвокаттарга арналган кыргыз жана орус тилдеринде үзгүлтүксүз толуктап туруучу терминдердин атайын глоссарийин түзүү. Аталган глоссарийди башка жергиликтүү тилдерге которуу.

15. КР КЖК тиешелүү өзгөртүүлөрдү киргизүү боюнча мыйзам демилгелери үчүн сунуштарды иштеп чыгуу.

 Экстремизмге каршы «Сова» ИБ жана «Бир Дүйнө Кыргызстан» уюштурган окуу семинарынын катышуучулары жана эксперттер

Бишкек шаары, 2025-жыл, 12-13-сентябрь

Бардык суроолор боюнча «Бир Дүйнө Кыргызстан» уюмунун Аткаруучу директору Мурат Карыповго Email: m.karypov@gmail.com электрондук дареги, +996555422222 телефону аркылуу кайрылыңыздар.